انسان‌ها به خدمات ضروری ارائه شده توسط طبیعت وابسته هستند. متاسفانه، برخی افراد باور دارند که این خدمات اکوسیستمی رایگان هستند؛ و بنابراین، ارزشی ندارند. یکی از خدمات کم توجه ارائه شده توسط طبیعت، تقویت توسعه کودکان از طریق تعامل با طبیعت برای بهبود توسعه شناختی و جسمانی کودکان است.

توسعه قابلیت‌های جسمانی و شناختی کودکان پیچیده است و مطالعات نشان می‌دهند که عوامل متعدد و مقیاس‌های زمانی متنوعی در آن تأثیرگذار هستند. توسعه کودکان نتیجه تعداد زیادی از ویژگی‌های محیط طبیعی، اجتماعی و ساختاری است. در حالی که تأثیرات محیط‌های اجتماعی و ساختاری بر توسعه کودکان به وضوح در ادبیات علمی توصیف شده‌اند، نقش محیط طبیعی کمتر واضح است.
 

نقش طبیعت در رشد کودک

بر کسی پوشیده نیست که امروزه کودکان زمان بیشتری را در فضاهای بسته سپری می‌کنند و به همین دلیل، به ‌طور مداوم با اینترنت، بازی و اپلیکیشن‌های دیجیتالی در ارتباط‌اند. حال‌ آنکه طبیعت موجب سلامت مغز و بدن انسان می‌شود.

انسان‌ها به‌صورت ژنتیکى با کششى احساسى و موروثى نسبت به طبیعت و سایر موجودات زنده دارند در این بین بچه‌ها نیز کشش خاصى نسبت به طبیعت دارند و بازى در منظرهاى طبیعى دست‌نخورده را به علت تنوع و بی‌انتها بودن آن، به محیط‌های طراحی‌شده، ترجیح می‌دهند یادگیرى فعال در بسترهاى بیرونى بیشتر امکان‌پذیر است.

در این یادداشت نگاهی داریم به تاثیر طبیعت بر رشد کودک. طبیعت همیشه همراه انسان و الهام‌بخش او در خلق آثار هنری بوده است. انسان همواره تحت تاثیر طبیعت، احساس خود را به‌ صورت شعر، موسیقی، نقاشی به ظهور رسانده است. همچنین بسیاری از شاهکارهای هنری، صحنه‌هایی زیبا از طبیعت هستند. ذات طبیعت پاک و شادی‌ آفرین است، سرشت کودکان نیز با طبیعت هماهنگ است. محیط طبیعی در ارتباط مستقیم با رشد شناختی کودکان از طریق ایجاد فرصت‌هایی برای اکتشاف، آزمایش و بازی است.

بیرون رفتن از خانه یا هر فضای بسته‌ای احساس خوبی به همراه دارد. کودکان آزاد می‌شوند تا حرکت کنند، بچرخند و آزادانه، سروصدا کنند؛ همه ‌ی این ‌ها فرم ‌هایی از «بیان خود» است که اغلب در فضای منزل یا مدرسه محدود می‌شود. در فضای باز کودک می‌تواند بپرد، لی‌لی کند، بدود، بالا برود و فریاد بزند که همه ‌ی این‌ها موجب آرامش و کاهش تنش و بی‌قراری او می‌شوند. به‌علاوه، بر اساس نتایج تحقیقات فراوان در این زمینه، بازی و فعالیت در طبیعت از علائم اختلال توجه و تمرکز می‌کاهد و هیجانات منفی کودک را به‌ خوبی کنترل می‌کند.

گاهی پیش می‌آید که کودکان در حین بازی، دوستان و هم ‌بازی‌های جدید پیدا می‌کنند. البته آن‌ها می‌توانند به‌تنهایی بازی کنند، اما این شانس را هم دارند که تعامل کردن با دیگری را یاد بگیرند یا زمانی ‌که با یکدیگر به اختلاف برمی‌خورند، به حل مسئله بپردازند. در حالت طبیعی، کودکان اغلب با یکدیگر همکاری می‌کنند تا بازی‌ها و قوانین آن را بسازند؛ چون هیچ‌ یک از بازی‌ها در عمل نسخه‌ی مشخصی ندارد؛ همچنین کودکان در زمان زخمی ‌شدنِ همتای خود، امکان همدردی را تجربه و تمرین می‌کنند. هوای تازه در طبیعت انرژی‌ بخش است و فرصت‌های زیادی را برای فعالیت فراهم می‌کند. 
 

ضرورت دوستی با طبیعت برای کودکان

واقعیت دنیای مدرن امروز، تغییر در سبک زندگی است که البته به خودی خود مشکل‌ ساز نیست. بدیهی است زمانی می‌توان از یک سبک زندگی انتقاد کرد که آثار و عواقب ناشی از آن به شکل منفی نمودار شود.

نخستین هشدار ناشی از تغییر سبک زندگی امروزی را بر کودکان شاید بتوان در تازه‌ترین آمار منتشر شده از طرف سازمان بهداشت جهانی جستجو کرد: ایران یکی از هفت کشوری است که میزان چاقی کودکان در آن بالا است. علاوه بر این، مطالعه روی بیش از 30 هزار کودک ایرانی نشان می‌دهد میزان شیوع چاقی و چاقی مفرط در میان کودکان ایرانی به ترتیب حدود ۲۷٫۹ درصد و ۲۲٫۳درصد در مقایسه با استانداردهای جهانی است و این ارقام جای تعمق دارد.

براساس تحقیقات متعدد علمی می‌توان با صراحت اعلام کرد یکی از مهم‌ترین دلایل چاقی در کودکان بی‌تحرک، تغییر سبک زندگی و دور شدن از محیط‌های طبیعی است. همین مساله بخوبی نشان می‌دهد که چرا کودکان ایرانی امروز بیشتر از گذشته نیازمند طبیعت و در عین حال جنبش و تکاپوی واقعی و طبیعی و نه صد البته مجازی هستند.

از سوی دیگر مطالعات گواهی بر این واقعیت است که ریشه درمان بسیاری از اختلالات و ناهنجاری‌های دوره کودکی در طبیعت نهفته است. دکتر عبدالحسین وهابزاده در پیشگفتار کتاب کودک و طبیعت به تأثیر مثبت ناشی از حیوان‌درمانی در مداوای بیماری‌هایی نظیر اوتیسم، ناهنجاری‌های رشد، بیش فعالی، اختلال سلوک و اختلال بی‌اعتنایی اشاره و آن را مقابله‌ای مفید توصیف می‌کنند.

 

فایده‌ی شگفت‌انگیز حضور در طبیعت برای کودکان

تا همین چند سال پیش، طبیعت، جز جدانشدنی زندگی مردم بود اما پیشرفت تکنولوژی و تغییر سبک زندگی همه‌ی ما را از بودن در طبیعت دور کرده است. بیشتر بچه‌های نسل جدید کوه و جنگل و کویر را تنها از قاب تلویزیون دیده‌اند و تجربه‌ی واقعی از طبیعت و نشانه‌های آن اعم از خاک، آب، باد، موجود زنده و درختان ندارند.

کودکان قبلا تجربه‌های مستقیم زیادی از طبیعت داشتند اما درک کودکان امروزی محدود شده به تصاویر مجازی که امکان کسب خاطرات ماندگار را نمی‌دهند. متاسفانه در نسل جدید مفهوم بازی و سرگرمی تغییر کرده و کارهای ساده‌ای مانند خاک ‌بازی و دنبال کردن پروانه‌ها و آتش روشن کردن دور از دسترس شده است.

غریبه بودن کودکان با طبیعت چیزی است که باید آن را جدی گرفت. دور ماندن از کشف مستقیم طبیعت برای بچه‌ها به‌طور جدی آسیب‌ زا است و بر سلامتی جسم و ذهن آن‌ها اثر منفی دارد. طبیعت برای کسانی که همراه و هم‌سو با آن باشند هدایا و نعمات فراوانی دارد. در ادامه با ما همراه باشد تا  هدیه‌ های  شگفت‌انگیزی را بررسی کنیم که کودکانی که در دامان طبیعت وقت می‌گذرانند، بیشتر از بقیه از آن‌ها برخوردار خواهند شد.
 

تفکر خلاقانه‌ی قوی‌تری خواهند داشت:

اکثر کودکان در هر حالتی که باشند، باز هم تمایل دارند یک بازی در ذهن ‌شان بسازند. تخیل کودکان با کوچک‌ ترین سرنخی، یک داستان جدید خلق می‌کند. حتما بچه‌هایی را دیده‌اید که روی یک تکه چوب، نام اسب می‌گذارند و ساعت‌ها با آن چوب به این سو و آن سو می‌دوند و خودشان را یک سوارکار ماهر در حال تاخت و تاز تصور می‌کنند.

یا گاهی صدای قطار در می‌آ‌ورند و بدون خستگی، قطاربازی را ادامه می‌دهند. این‌ها دو نمونه‌ی ساده از بازی‌هایی است که بچه‌ها بدون نیاز به وسایل بازی و در محیط باز، تنها از قوه‌ی خلاقیت‌شان بهره‌ می‌گیرند و اوقات خوشی را در کنار هم سپری می‌کنند.

مهارت‌های حرکتی بیشتر و سیستم ایمنی قوی‌تری خواهند داشت:

بدن ما علاوه برای سالم بودن، به غیر از خوردن مواد غذایی باکیفیت، به تحرک هم نیاز دارد تا بتواند مواد غذایی دریافت شده را به‌خوبی جذب کند. پس برای تقویت قوای جسمی فرزندتان در کنار تغذیه مقوی، برنامه‌ای برای ورزش و تحرک هم داشته باشید تا جذب ویتامین‌ها را بالا ببرید و از التهاب‌ها و بیماری‌های ناشی از کم ‌تحرکی دور بمانند.

کودکانی که در محیط باز و طبیعت وقت می‌گذرانند، به‌ مرور مهارت مراقبت کردن از خودشان را یاد خواهند گرفت. دویدن، دوچرخه ‌سواری، پریدن و لی‌لی کردن در حین بازی‌های کودکانه مهارت‌های حرکتی آن‌ها رشد می‌دهد و در آینده سالم‌ تر و انعطاف‌پذیرتر خواهند شد.

به طور طبیعی، بچه‌ها وقتی بیرون از خانه هستند، در معرض خاک نیز قرار می‌گیرند که در واقع یک راه خوب برای تقویت سیستم ایمنی بدن آن‌ها است. کودکانی که از سنین پایین با خاک سر و کار دارند، در مقایسه با سایر کودکان، بدن مقاوم‌ تری دارند زیرا سیستم ایمنی بدن‌شان آمادگی مقابله با بیماری‌ها را پیدا کرده است.

توانایی سازمان‌دهی و هماهنگی بیشتری پیدا خواهند کرد:

کودکانی که در خارج از منزل و در کنار دوستان‌شان وقت می‌گذرانند، تمایل بیشتری به هماهنگی با یکدیگر دارند زیرا برای بازی کردن در فضای باز و محیط طبیعت، نیاز دارند که نوبت را رعایت کنند و وسایل بازی مانند توپ، راکت بدمینتون یا تاپ و سرسره را به‌ صورت اشتراکی استفاده کنند.

بنابراین یاد می‌گیرند چطور با هم ارتباط برقرار کنند، منظم باشند، تیم تشکیل دهند و برای برنده شدن از پس چالش‌ها بربیاند. همه‌ی این‌ها از مواهب حضور کودکان در یک محیط باز و البته امن است و توانایی‌هایی که یک کودک در این بازی‌ها به دست می‌آورد، هیچ‌ کدام با تماشای کارتون و بازی کامپیوتری اتفاق نخواهند افتاد.

از نظر بدنی فعال‌ تر و چابک ‌تر هستند:

کودکان این روزها بیشتر از هر زمانی در گذشته، در معرض ابتلا به چاقی، مشکلات قلبی و دیابت قرار دارند و علت آن کم بودن فعالیت بدنی و گرایش کودکان به سرگرمی‌هایی مثل بازی کامپیوتری و تماشای تلویزیون است. چنین سرگرمی‌هایی نیاز به تحرک ندارند و باعث خواهند شد در پروسه‌ی رشد جسمی و ذهنی کودک اختلال ایجاد شود.

پس به عنوان والدین دلسوز شرایطی را فراهم کنید که کودک‌تان بیشتر به حضور در طبیعت علاقه‌مند شود. در کنار فرزندتان درباره‌ی موضوعات طبیعت کنجکاوی کنید، از درخت بالا بروید، سنگ جمع کنید و خانه‌ی چوبی بسازید. بعد از آن خواهید دید که کودکی که هیچ علاقه‌ای به طبیعت نداشت، چگونه با ذوق و هیجان پدیده‌ها را دنبال می‌کند و مدام از این سو به آن سو می‌دود. چنین کودکی از نظر بدنی سالم‌ تر خواهد بود و شانس کمتری برای ابتلا به بیماری‌ها خواهد داشت.

احترام به طبیعت را خواهند آموخت:

شاید بچه‌های کوچکی را دیده‌ باشید که رفتار درست در محیط باز را نمی‌دانند، زباله‌ها را در هر گوشه‌ای رها می‌کنند، برگ گیاهان را مچاله می‌کنند و به سمت پرندگان سنگ پرتاب می‌کنند. بهتر است چنین رفتاری را خشونت و سنگدلی خطاب نکنیم و فکر کنیم شاید این کودک آداب حضور در طبیعت را یاد نگرفته است. این والدین هستند که باید به بچه‌ها احترام گذاشتن به همه‌ی اجرای طبیعت را بیاموزند و بگویند که هر موجود جانداری، نقشی در نظام طبیعت دارد و ما باید مراقب آن‌ها باشیم.

از فرزندتان بخواهید که با دقت بیشتری رفتار کند، گل‌ها و چمن‌ها را لگد نکند و به حشرات و جانوران کوچک آسییب نرساند. از کارهای مثبت او هم استقبال کنید، مثلا زمانی که دیدید فرزندتان از یک پرنده‌ی زخمی پرستاری می‌کند، یک بره را نوازش می کند و برای سگ‌ها و گربه‌ها غذا کنار می‌گذارد، از عشق ورزیدن او به موجودات زنده تقدیر کنید.
 

طبیعت، همیشه دور نیست در محیط پیرامون ماست

همان ‌طور که اشاره شد شما برای یافتن طبیعت مجبور نیستید راه‌های خیلی دور بروید. برای کودکان، محیط‌های کوچکی مانند باغچه خانه، فضای سبز محله یا باغچه مدرسه هم کاربرد دارد. مهم مدت زمانی است که برای پیوند میان کودک و طبیعت صرف می‌کنید.

از طرفی برای کودکان در درجه نخست، مهم امکان دسترسی است؛ همین که بدانند اجازه دارند آزادانه در باغچه خانه‌شان بذر بکارند و بیل دستی‌شان را در خاک فرو ببرند، کافی است. کودکان از نوزادی تا بزرگ ‌سالی به گردش در طبیعت نیاز دارند و دغدغه‌هایی مانند دشواری رفتن با آن‌ها، کثیف شدن لباس‌هایشان، زخمی شدن دست و پاهایشان یا هر فکر دیگری نباید مانع از بهره‌مندی آن‌ها از طبیعت شود. البته رفتن به دل طبیعت و سفر به مناطق دورتر هم جذاب است، اما کودکان به‌ طور معمول با طبیعت نزدیک به خانه ارتباط عمیق‌ تری برقرار می‌کنند.
 

راه‌هایی که کودکان را به طبیعت علاقه‌ مند می‌کند

ابتدا خودتان درباره مزایای حضور در طبیعت، آگاه و از آن بهره‌مند شوید.
فضایی برای باغبانی در اختیار کودکان بگذارید. این فضا می‌تواند به اندازه یک باغچه یا چند گلدانِ کوچک باشد.
کتاب‌هایی درباره طبیعت برای کودکان بخوانید. فیلم‌هایی از محیط‌ زیست برای آن‌ها نمایش دهید.
کودکان را به پیک ‌نیک ببرید. به آن‌ها یاد بدهید چه موادی بیشتر در طبیعت باقی می‌مانند و در نتیجه آسیب بیشتری به طبیعت می‌زنند و بهتر است از آ‌ن‌ها کمتر استفاده کنیم.
بازی‌های آزاد و بدون قوانین برای کودکان برنامه‌ ریزی کنید. اجازه دهید که آن‌ها خاکی یا گلی شوند.
اجازه ندهید شرایط جوی مانع اجرای تصمیم و برنامه شما برای کودکان شود.
درباره طبیعتی که می‌خواهید با فرزند خود به آنجا بروید، کمی تحقیق کنید.
در یک سفر بیرون ‌شهری، وقتی قصد برگشت دارید، پسماند‌های تجزیه‌ پذیر خود را که می‌خواهید به کود تبدیل شوند در گودالی بریزید که به کمک کودکان حفر کردید و روی آن‌ها را با خاک بپوشانید.
با کودکان منطقی باشید و در کنار زیبایی‌ها، به آن‌ها مناظر زشتی را نشان دهید که با رهاسازی زباله‌ها در طبیعت به وجود آمده‌اند. یک ‌بار کنار رودخانه‌های خشک شده و آلوده بروید و درباره اهمیت آب و کمبود آن برایشان توضیح دهید.
از کودکان بخواهید مسئولیت تذکر به شما در طبیعت را بر عهده بگیرند. برای نمونه اگر رفتار نامناسبی با طبیعت داشتید به شما تذکر دهند.
 

آموزش اهمیت طبیعت به کودکان

کودکان در گذشته تحرک و تجربه آموزی بیشتری از طبیعت داشتند و دنیای وافعی آنها طبیعت و نشانه های آن اعم از خاک، آب، باد، موجود زنده و درختان ملموس بود. اما کودکان امروزی محدود شده اند به قاب تصاویر مجازی که امکان تجربه و کسب خاطرات ماندگار را نمی دهند. تجربه های ساده ای مانند خاک بازی و گرفتن پروانه ها و دویدن در فضای طبیعت کمی دور از دسترس شده است و متاسفانه در نسل جدید مفهوم بازی و سرگرمی به شکل تاسف آوری تغییر کرده است.

برنامه های تلویزیونی و بازی های کامپیوتری و موبایل ، لذت کشف طبیعت را از کودکان سلب کرده اند، مدارس با کلاس های فوق برنامه خود فرصت اندکی برای کودکان و نوجوانان باقی می گذارید. به همین دلیل حس جدایی از طبیعت به طور بنیادی در کودکان اثر می گذارد و به سلامتی جسمی و ذهنی آن ها آسیب می رساند. لمس نکردن طبیعت در کودکان امروزی بحرانی است که باید آن را جدی گرفت زیرا دور نگهداشتن کودکان از طبیعت باعث اختلال رفتاری زیادی در آنها می شود.
 

کلام آخر

بنا به نتایج این مقاله، تعامل با طبیعت در رشد و توسعه کودکان بسیار اهمیت دارد. این تعامل می‌تواند بهبود قابل توجهی در سلامت روانی و جسمی کودکان ایجاد کند و همچنین مهارت‌های اجتماعی، خلاقیت و تمرکز آن‌ها را تقویت کند. همچنین، تعامل با طبیعت می‌تواند بهبود در عملکرد تحصیلی و توانایی‌های شناختی کودکان نیز داشته باشد. بنابراین، می‌توان گفت که یکپارچگی با طبیعت و تاثیر آن بر رشد و توسعه کودکان بسیار مهم است.
 

منابع

https://hodhod.com/blog
https://www.digikala.com/mag/10-benefits-children-spending-time-in-nature/
https://shahraranews.ir/fa/news
http://bamdad24.ir/fa/news/